Bộ trưởng Tài chính thừa nhận giá xăng tăng nhiều giảm ít

Bởi lẽ, khi tăng giá Nhà nước đã phải hy sinh phần lợi ích của mình để thị trường không có nhiều đột biến, ảnh hưởng đến sản xuất, tiêu dùng.
Ngày 23/5, Bộ trưởng Tài chính Vương Đình Huệ trao đổi với báo chí bên lề kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIII về điều hành giá xăng dầu. Theo đó, Bộ trưởng Vương Đình Huệ cho rằng, giá xăng dầu tăng cao nhưng giảm ít là đúng và đã xảy ra. Nhưng đó mới chỉ là hiện tượng. Vậy bản chất của nó là gì? Nếu như khi giá thị trường tăng mà buộc phải tăng giá lên theo đúng tỷ lệ giữa giá cơ sở thì có thể giá tăng phải rất cao. Cho nên khi tăng, để đảm bảo bình ổn giá, không ảnh hưởng quá lớn đến sản xuất và tiêu dùng thì thông thường nhà nước phải hy sinh phần của mình, đó là giảm thuế. Cho nên, cả một thời gian dài thuế suất xăng dầu đều bằng 0%. Khi có điều kiện để giảm giá thì phải có tính toán một chút đến biểu thuế. Biểu thuế xăng hiện nay là 14% nhưng mới chỉ áp dụng 4%. Và suy cho cùng, thuế này cũng quay trở lại phục vụ cho an sinh nhân dân.
“Tôi cam đoan, khi tăng giá nếu thị trường chấp nhận đưa đủ các yếu tố vào để tăng thì chúng ta đảm bảo khi giảm sẽ giảm tương ứng” – ông Huệ nói.
Bộ Tài chính – Công thương hiện điều hành giá xăng theo Nghị định 84. Quy trình tăng hoặc giảm giá phải trong ít nhất 10 ngày. Nhưng khi tăng hoặc giảm phải tính giá cơ sở so với giá bán trong 30 ngày chứ không phải 30 ngày được giảm hoặc 30 ngày được tăng.
Khi tính giá cơ sở và giá bán thì phải tính theo chu kỳ lưu thông hàng hóa vì xăng dầu một mặt một mặt phải cung cấp sản phẩm cho sản xuất và tiêu dùng nhưng cũng phải đảm bảo dự trữ, lưu thông cho quốc gia (30 ngày). “Như vậy, với chu kỳ này thì trong 10 ngày tới vẫn có khả năng tăng hoặc giảm” – Bộ trưởng nói.
Về việc giảm giá xăng dầu từ 15h30 hôm nay (23/5), tính từ ngày hôm nay ngược trở lại tới ngày 23/4 (trong chu kỳ 30 ngày) thì chênh lệch giữa giá cơ sở và giá bán 904 đồng/lít. Theo người đứng đầu ngành Tài chính, lần này, liên Bộ đã bàn và báo cáo Thủ tướng. Khoản chênh này được chia thành 3 phần: 2/3 để giảm giá cho sản xuất và tiêu dùng, 1/3 còn lại là đưa vào thuế. Diesel chênh lệch khoảng 600 đồng nên chỉ tăng thuế lên 1%. Mặt khác, mặt hàng diesel còn liên quan đến sản xuất, đặc biệt là ngư dân đi biển nên mức tăng thuế chỉ ở 1%. “Việc giảm giá xăng được tính toán rất chi ly, cặn kẽ” – Bộ trưởng Huệ nói.
Từ đầu năm 2012, giá xăng tăng 2 lần, một lần thêm 2.100 đồng (hôm 7/3) và 900 đồng (hôm 20/4). Sau hai lần tăng, đến 9/5, giá xăng A92 giảm 500 đồng, dầu diesel giảm 300 đồng. Thuế nhập khẩu xăng dầu tăng từ 0% lên 3%. Lạm phát từ đầu năm tới nay giảm nhưng mặt bằng giá vẫn cao, ảnh hưởng lớn đến đời sống và sản xuất. “Chính phủ, Bộ Tài chính, Công thương nếu thấy có cơ hội giảm giá sẽ nghiên cứu giảm để chia sẻ với người sản xuất và tiêu dùng” – ông Huệ bày tỏ. (VOVnews 23/5, Mục Kinh tế, tác giả Vũ Hạnh; Đất Việt 24/5, tr3) 
Cạnh tranh hay độc quyền?
Theo Tiến sỹ Ngô Trí Long (nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học giá cả, Bộ Tài chính), Nhà nước hiện vẫn lúng túng trong việc xác định thị trường xăng dầu là độc quyền hay vận hành theo cơ chế thị trường. Điều này đã dẫn tới nhiều bất cập trong quản lý và điều hành.

Nghị định 84/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu xác định giá bán xăng dầu được thực hiện theo cơ chế thị trường. Theo ông, trên thực tế, các doanh nghiệp xăng dầu có hoạt động theo cơ chế thị trường hay không?

- Ông Ngô Trí Long: Để xác định độc quyền hay cạnh tranh thì phải căn cứ vào mức độ chiếm lĩnh thị trường. Theo Luật Cạnh tranh, nếu một doanh nghiệp chiếm trên 30% thì đó là thống lĩnh thị trường, mà thống lĩnh thị trường chính là độc quyền.

Ở Việt Nam, xăng sản xuất trong nước mới đáp ứng được 30% nhu cầu, còn 70% phải nhập khẩu và do 11 doanh nghiệp đầu mối thực hiện, trong đó riêng Petrolimex chiếm trên 60% thị phần. Như vậy, thực chất thị trường xăng dầu Việt Nam mang tính độc quyền.

Mới đây, Bộ Công Thương có đề nghị loại bỏ mặt hàng xăng dầu ra khỏi danh mục định giá của dự thảo Luật Giá? Ông bình luận thế nào về động thái này?
- Nguyên tắc của quản lý giá trong nền kinh tế thị trường là phải phân theo tính chất của thị trường để quyết định xem sản phẩm thuộc loại nào. Nếu thuộc loại tự do cạnh tranh thì phải để cho thị trường quyết định. Còn nếu thuộc lĩnh vực độc quyền thì Nhà nước phải quyết định. Từ đó mới có hình thức quản lý phù hợp.
Với xăng dầu, đã là độc quyền thì không thể để cho doanh nghiệp tự định giá được. Bộ Công Thương thường có suy nghĩ là phải đảm bảo đủ nguồn năng lượng cung cấp cho nền kinh tế, nên họ có xu hướng chiều theo ý của doanh nghiệp.
Như vậy, việc Nhà nước định giá xăng dầu có mâu thuẫn với Nghị định 84 hay không?
- Nghị định 84/2009 có nhiều bất cập, về cơ chế, về tính toán, phân quyền. Bất cập lớn nhất là không xác định được thị trường xăng dầu hiện nay là thị trường độc quyền hay cạnh tranh. Nếu độc quyền mà để cho doanh nghiệp tự định giá là không đúng. Nhưng quy định cũng nửa vời, ở chỗ, Nhà nước để cho doanh nghiệp tự định giá theo cơ chế thị trường rồi mỗi lần điều chỉnh lại phải báo cáo để xin phép. Trong nền kinh tế thị trường không có cơ chế nào mà song trùng định giá như vậy.
Thứ hai là quy định cách tính giá cơ sở, theo giá bình quân của 30 ngày. Cách tính ấy không phù hợp giá xăng dầu trong cơ chế thị trường thay đổi liên tục từng ngày.
Nhiều người lo ngại Nhà nước định giá nghĩa là quay lại cơ chế cũ? Vì sao chúng ta không thể xóa bỏ độc quyền trong kinh doanh xăng dầu?
- Dù Nhà nước hay doanh nghiệp quyết định giá thì cũng phải phù hợp với giá thị trường. Bản chất kinh tế thị trường là cạnh tranh và cạnh tranh đẻ ra độc quyền. Đây là hai “người anh em sinh đôi của kinh tế thị trường”. Nhà nước không thể xóa bỏ, không thể cấm được độc quyền. Nhà nước chỉ có kiểm soát nó.
Vậy Nhà nước nên làm gì đề tăng tính cạnh tranh cho thị trường xăng dầu?
- Xăng dầu là mặt hàng kinh doanh có điều kiện. Doanh nghiệp phải đáp ứng những điều kiện nhất định mới có thể tham gia. Nhà nước có thể hỗ trợ bằng nhiều cách để các doanh nghiệp đáp ứng các điều kiện đó, tạo môi trường thông thoáng để nhà đầu tư nước ngoài có thể vào tham gia, tạo chính sách tài chính, tín dụng để hỗ trợ. Với các doanh nghiệp chiếm thị phần quá lớn, cần phải chia tách nhỏ họ ra, có thể thực hiện cổ phần hóa, niêm yết trên sàn chứng khoán.
Giáo sư – Tiến sỹ Hoàng Thọ Xuân - Viện Nghiên cứu thương mại: Nên tái cấu trúc doanh nghiệp xăng dầu đầu mối
Theo tôi không nên để Nhà nước định giá xăng dầu một cách cứng nhắc. Chúng ta muốn hướng cho xăng dầu theo cơ chế thị trường nên trong thời gian qua và có thể thêm một thời gian ngắn nữa, chúng ta phải tạo hành lang, để làm thế nào giá cả xăng dầu lên xuống đúng theo cơ chế thị trường.
Hành lang đó có hai vấn đề. Thứ nhất là phải minh bạch, làm cho xã hội tin tưởng là giá thành, giá cơ sở được xác lập một cách khách quan và rõ ràng, còn giá lên hay xuống là do khách quan. Thứ hai là trong một cơ chế thị trường thì bản thân chủ thể là doanh nghiệp phải hoạt động trong môi trường cạnh tranh. Không có thị trường nào lại chỉ có một người. (Thời Báo Kinh Tế Sài Gòn Online 23/5, Mục Pháp luật, tác giả Chiến Thắng)